Syberia (geografia)

To wielka kraina geograficzna w Azji, rozciągająca się równoleżnikowo od Uralu na zach. do ostatnich pasm górskich na wsch. kontynentu (Wyż. Anadyrska, G. Kołymskie, Dżugdżur), stanowiących dział wodny między zlewiskiem O. Spokojnego i O. Atlantyckiego (do którego zalicza się M. Arktyczne) oraz od M. Arktycznego na płn. do Pogórza Kazachskiego i stepów Mongolii na płd.; pow. ok. 10 mln km2; rozciągłość równoleżnikowa ponad 7 tys. km, południkowa ok. 3,5 tys. km. Dzieli się na S. Zachodnią (Niz. Zach.-Syberyjska i G. Ałtaju) i S. Wschodnią (Wyż. Środk.-Syberyjska, G. Wierchojańskie, G. Czerskiego, niz. Kołymy, Jany, Indygirki, po G. Kołymskie - na wsch. oraz Sajany, G. Tuwy, Przybajkale i Zabajkale z G. Stanowymi - na płd.). Pod względem budowy S. składa się z trzech segmentów tektonicznych: platformy paleozoicznej na zach., platformy prekambryjskiej w części środkowej oraz z górotworów mezozoicznych na wsch., rozdzielonych prekambryjskim masywem kołymskim; od płd. platformy syberyjskie ograniczone są kaledońskimi i hercyńskimi górami. Klimat skrajnie kontynentalny, na większości obszaru umiarkowany, chłodny; na płd. zach. umiarkowany, ciepły, na płn. subpolarny i polarny; średnia temp. lipca od 2 do 5ºC na płn. do 22ºC na płd. zach.; stycznia od -16ºC na płd. zach. do -50ºC na płn. wsch. (w okolicach Wierchojańska i Ojmiakonu temp. dochodzą do -70ºC; nad górną Indygirką leży biegun zimna półkuli płn.); opady skąpe, od 250-300 mm na płn. wsch. do 700 mm na zach.; wyższe (do 2000 mm) tylko na płn. stokach Ałtaju i Ałatau Kuźnieckiego; pokrywa śnieżna utrzymuje się ok. 10 miesięcy na płn.-wsch. i do 5 miesięcy na płd.-zach., osiągając przeważnie niewielką grubość; w połączeniu z długotrwałymi niskimi temperaturami powoduje to na znacznych obszarach S. wieczną zmarzlinę sięgającą do 100 m (latem rozmarza tylko wierzchnia warstwa gleby). Gęsta sieć rzeczna, należąca gł. do zlewiska M. Arktycznego; najw. systemy rzeczne tworzą Ob z Irtyszem, Jenisej, Lena; pokrywa lodowa na rzekach utrzymuje się do 8 miesięcy; na płd. najgłębsze jez. świata - Bajkał, nadto jez. Teleckie, Norylskie, Czany; na wodach Angary, Jeniseju, Obu, Irtyszu wielkie zapory i sztuczne jeziora. Roślinność skąpa; ponad 70% obszaru S. zajmuje strefa tajgi, sięgająca szer. 2000 km, z rzadkimi lasami iglastymi (jodła, limba syberyjska, świerk, sosna, modrzew syberyjski i dahurski), z drzew liściastych spotyka się brzozę, osikę, olszę (w dolinach rzek na wsch. także topolę i wierzbę koreańską); na płn. od tajgi, wzdłuż wybrzeży M. Arktycznego rozciąga się bezdrzewna tundra porośnięta krzewami, mchami, porostami, w części płd. niekiedy karłowatymi brzozami i wierzbami; tundra pojawia się również ponad granicą lasów na Wyz. Środkowosyberyjskiej i w górach Syberii Wsch.; na płd. od linii Jekaterynburg (do 1990 Swierdłowsk) - podnóża Ałtaju tajga przechodzi w lasostep osikowo-brzozowy, a następnie w strefę stepów łąkowych bądź ostnicowych; stepy dominują też w kotlinach śródgórskich i na Zabajkalu (w znacznym stopniu zaorane lub zdewastowane skażeniami przem.); olbrzymie obszary S., zwł. Niz. Zach.-Syberyjskiej, zajmują bagna i torfowiska, w dolinach rzek łąki zalewowe. Świat zwierzęcy zróżnicowany: w strefie tundry występują m.in.: renifer, lis polarny, piesiec, leming, pardwa mszarna, zając bielak, sowa śnieżna, latem także liczne gat. ptaków, m.in. gęsi, kaczki, gołębie, kuliki; w strefie tajgi - niedźwiedź brunatny, łoś, jeleń wsch., wilk, rosomak, soból, wiewórka syberyjska, z ptaków - jarząbek, głuszec, dzięcioł, krzyżodziób; w strefie lasostepów i stepów liczne drobne gryzonie m.in. chomiki, skoczki, susły, polniki, a z większych ssaków - borsuk, wilk, lis korsak; w rzekach cenne zasoby ryb m.in. jesiotrowatych i łososiowatych. Zaludnienie rzadkie (2 do 3 osób/km2), łącznie 32,5 mln mieszk.; dominują Rosjanie (ok. 20 mln); nadto m.in. Ukraińcy, Niemcy, Tatarzy oraz plemiona autochtoniczne: Buriaci, Jakuci, Czuwasze, Mordwini, Tuwińcy, Kazachowie, Chantowie, Mansowie, Ewenkowie; największe skupienie ludności wzdłuż linii Kolei Transsyberyjskiej. Ziemie S. obfitują w trudno dostępne zasoby bogactw naturalnych; występują tu m.in. wielkie złoża ropy naft. i gazu ziemnego, węgla kamiennego i brunatnego, rud żelaza, niklu, cyny, miedzi, boksytów, cynku i ołowiu, manganu, chromu, siarki, fosforytów, złota, platyny, srebra i diamentów (Rosja, gospodarka); w części płn. hodowla reniferów i zwierząt futerkowych, myślistwo; w części płd. rolnictwo; sieć komunikacyjna ograniczona do kilku linii kolejowych (Transsyberyjska, Turkiestańsko-Syberyjska, Bajkalsko-Amurska), rozwinięta komunikacja lotnicza, spore znaczenie rurociągów naft. (w budowie - z Płw. Jamał do Europy Zach., m.in. przez Polskę); na M. Arktycznym tzw. Płn. Droga Morska; gł. miasta: Nowosybirsk, Omsk, Krasnojarsk, Nowokuźnieck, Irkuck, Barnauł, Kemerowo, Tomsk, Brack, Tobolsk.